Łuskowce to ewolucyjnie unikatowy rząd ssaków.

Łuskowce ze względu na ich osobliwy wygląd, podobieństwo budowy ciała i specjalizację pokarmową były dawniej zaliczane do szczerbaków (mrówkojady, pancerniki i leniwce). Grupy te jednak nie są ze sobą spokrewnione, lecz w wyniku ewolucji przystosowały się do podobnego stylu życia. Ewolucyjnie najbliższymi krewnymi łuskowców są ssaki drapieżne. Współcześnie żyje 8 gatunków łuskowców, z tego 4 w Afryce a 4 w Azji.

Łuskowce prowadzą przeważnie nocny tryb życia. Długi język pokryty lepką śliną i silne pazury pomagają im w zdobywaniu ulubionego pokarmu, czyli mrówek i termitów.

Rogowe łuski, niczym pancerz, chronią zwierzęta przed kąsającymi owadami i napastnikami. Łuski, czyli przekształcone włosy, pokrywają niemal całe ciało. W razie zagrożenia łuskowce zwijają się w kłębek, wystawiając ostre krawędzie łusek na zewnątrz, a długim ogonem osłaniają głowę i miękki brzuch. Strategia ta chroni zwierzęta nawet przed atakującym lwem, niestety na nic się nie zda w przypadku spotkania kłusownika.

Łuskowce nie mają zębów, ich funkcję pełnią gromadzone w żołądku kamyki. Osiągają 30 - 100 cm długości i 2 – 35 kg masy ciała. W zależności od gatunku prowadzą różny tryb życia. Gatunki nadrzewne wykorzystują chwytny ogon do przytrzymywania się w czasie wspinaczki. Odpoczywają w dziuplach drzew. Naziemne łuskowce sprawnie kopią nory, w których spędzają dzień. Poza okresem rozrodu prowadzą samotniczy tryb życia.

Nowo narodzony łuskowiec ma skórę pokrytą miękkimi łuskami, twardniejącymi po kilku dniach. Młode zazwyczaj wędruje z matką trzymając się nasady jej ogona.

Zagrożenie i ochrona

Łuski podobnie jak sierść, pazury lub rogi innych zwierząt są zbudowane z keratyny. A jednak z powodu swoich łusek, używanych w tradycyjnej medycynie ludowej, łuskowce stoją na skraju wyginięcia. Ponadto łuskowce są również powszechnie spożywane. W Afryce jako „bushmeat”- mięso dziko żyjących zwierząt lub jako luksusowy przysmak w Azji. Coraz bardziej nasila się handel międzynarodowy z krajów afrykańskich w kierunku azjatyckich państw docelowych.

Wszystkie gatunki afrykańskie są nadal klasyfikowane w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN jako gatunki „narażone na wyginięcie”, lecz ich populacje gwałtownie spadają. Dwa gatunki azjatyckie znajdują się w kategorii „zagrożone wyginięciem”, zaś pozostałe dwa notowane są jako „krytycznie zagrożone”.

Od 2016 r. wszystkie gatunki łuskowców zostały przeniesione do załącznika CITES I, co oznacza, że międzynarodowy handel łuskowcami lub ich częściami jest całkowicie zabroniony. Niemniej jednak w ciągu ostatnich 10 lat kłusownicy upolowali ponad milion łuskowców. Statystycznie co 5 minut pada ofiarą kłusowników jeden łuskowiec.

Tajemnicze, mało znane łuskowce to najczęściej przemycane ssaki na świecie!

Łuskowiec jawajski (Manis javanica)

Łuskowiec jawajski jest według Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych IUCN jednym z dwóch krytycznie zagrożonych gatunków łuskowców. Występuje w Azji Południowo-Wschodniej, na Półwyspie Malajskim oraz na Wielkich Wyspach Sundajskich. Łuskowce żyją w różnych środowiskach: w lasach deszczowych, na sawannach, na plantacjach i na obszarach rolnych w pobliżu osiedli ludzkich.

Łuskowiec jawajski odżywia się mrówkami i termitami. Zamieszkuje nory, które sam wygrzebuje pazurami lub korzysta z opuszczonych kryjówek.

Po ziemi porusza się wolno, jednak w poszukiwaniu mrówek potrafi się wspiąć na drzewa za za pomocą ogona. Oszacowano, że ciało łuskowca jest pokryte 900-1000 łuskami.

Ze względu na skryty, nocny tryb życia łuskowców konieczne są dalsze badania do oszacowania wielkości populacji tego gatunku. O tym, że populacja łuskowców jawajskich drastycznie maleje, świadczą dane ze śledzenia międzynarodowego handlu mięsem i łuskami pochodzącymi z Indonezji.

Cel projektu ochrony łuskowców na Sumatrze w Indonezji:

Głównym celem projektu jest ograniczenie nielegalnego handlu łuskowcami oraz zapobieganie spadku ich populacji. Istotne jest wybudowanie Ośrodka Ratowania i Rehabilitacji Łuskowców na Sumatrze, który współpracując z władzami Indonezji będzie mógł przyjmować skonfiskowane łuskowce. Dzięki opiece weterynaryjnej w ośrodku można będzie zrehabilitowane łuskowce przygotować do ponownego wypuszczenia na wolność. Kolejny istotny etap projekt to oświata i edukacja w kierunku zmniejszania popytu na mięso i łuski. Projekt koncentruje się przede wszystkim (nie wyłącznie) na łuskowcu jawajskim, naturalnie występującym na Sumatrze.

Każdy może pomóc łuskowcom jawajskim uczestnicząc w piątej edycji Charytatywnego Biegu Zoo Ostrava. Dochody z Biegu zostaną w 80 % przeznaczone na rzecz Fundacji PASAL (Yayasan Peduli Kelestarian Satwa Liar) i tym samym na budowę i funkcjonowanie Ośrodka Ratowania i Rehabilitacji Łuskowców i innych zagrożonych zwierząt na Sumatrze. Reszta dochodów będzie przeznaczona na potrzeby Zoo Ostrava.

Odbiorca: Fundacja PASAL (Yayasan Peduli Kelestarian Satwa Liar = Fundacja Ochrony Dziko Żyjących Zwierząt)

Indonezyjska Fundacja Ochrony Dziko Żyjących Zwierząt to platforma wspierająca działania na rzecz ochrony przyrody na Sumatrze. Powstała w 2017 r. z inicjatywy czeskich przyrodników. Sztandarowym projektem fundacji jest The Kukang Rescue Program. Zespół fachowców z Czech i miejscowych mieszkańców prowadzi ośrodek ratowniczo - rehabilitacyjny dla lori zrekwirowanych handlarzom. Lori po powrocie do zdrowia wracają na wolność, a ich dalsze losy są monitorowane. Ważną częścią programu jest edukacja. Na Sumatrze założono biblioteki oraz darmową szkołę oferującą naukę języka angielskiego i naukę w zakresie ochrony środowiska.

Ponadto fundacja lokalnie pomaga rolnikom przede wszystkim poprzez wspieranie przyjaznej dla środowiska produkcji kawy. Inną formą współpracy z miejscową ludnością jest angażowanie jej w ochronę przyrody i pomoc w rozwiązaniu konfliktów z dzikimi zwierzętami. Teraz Fundacja ma zamiar wykorzystać swoje doświadczenia w ochronie zagrożonych łuskowców.